ZOO Antwerpen speelt een sleutelrol in de herintroductie van de vietnamfazant, een vogel die al sinds begin deze eeuw niet meer in de natuur is gezien. Dankzij een internationaal kweek- en herintroductieprogramma krijgt deze bijzondere soort binnenkort een nieuwe kans in de bossen van zijn thuisland. Uit genetisch onderzoek van de wetenschappers van ZOO Antwerpen bleek dat twee jongen een perfecte match zijn om naar Vietnam te verhuizen en daar samen met andere koppels bij te dragen aan het herstel van de soort.
Van mysterieus naar kritiek bedreigd
De vietnamfazant werd pas eind 19e eeuw ontdekt en bleef lang een mysterieuze soort. Wetenschappers hebben de vogel nooit in zijn natuurlijke habitat kunnen bestuderen, alleen in dierentuinen. Hij leefde in de laaglandbossen langs rivieren, maar door ontbossing en de verwoestende Vietnamoorlog verdween zijn leefgebied grotendeels. Daarmee verdween ook de vogel zelf van de radar. Ondertussen is de vietnamfazant al 25 jaar niet meer gezien in zijn leefgebied, dus kreeg de soort in 2024 de status ‘kritiek bedreigd, mogelijk uitgestorven in de natuur’ op de IUCN Red List van bedreigde diersoorten, met naar schatting 0 tot 49 dieren in de natuur.
Gelukkig biedt de populatie in dierentuinen en bij particulieren een kans op herstel. Wereldwijd leven er ongeveer 1.000 vietnamfazanten, waarvan 370 in Europese dierentuinen onder het European Ex-situ Programme (EEP). Dit biedt een solide basis om de soort te redden.
Een zorgvuldig voorbereid plan
ZOO Antwerpen onderzoekt hoe de genetische diversiteit van de vietnamfazant kan worden geoptimaliseerd, zodat de dieren de beste overlevingskansen hebben. Een genetisch diverse populatie kan zich beter aanpassen aan een nieuwe omgeving. Te weinig diversiteit maakt een soort kwetsbaarder, dus een zo breed mogelijk genetische basis vergroot de kans op succes. Dankzij geavanceerde genetische technieken bepalen onze wetenschappers in Antwerpen zelf welke vogels het meest geschikt zijn om mee te kweken voor het voortbestaan van de soort. Een koppel geboren in ZOO Antwerpen werd geselecteerd en zal binnenkort verhuizen naar Vietnam.
In Vietnam is door Viet Nature, een Vietnamese NGO, een centrum gebouwd speciaal voor de vietnamfazant. Grenzend aan een natuurgebied waar de soort oorspronkelijk voorkwam zijn volières gebouwd, waar vogels uit Europa jongen zullen kweken. Die jongen zullen terug in de natuur worden uitgezet. Daarnaast is er educatiecentrum gebouwd zodat de lokale gemeenschap nauw betrokken kan worden bij dit proces.
Streven naar een duurzame toekomst
Het herintroductieproject wordt gecoördineerd door het Vietnam Pheasant Recovery Team, waarin ZOO Antwerpen een belangrijke rol speelt. Jan Dams, curator vogels in ZOO Antwerpen, is voorzitter van dit team dat bestaat uit verschillende internationale en lokale partners. Zij adviseren de lokale partner in Vietnam (Viet Nature) over de praktische uitvoering van het project.
“Het uiteindelijke doel is om drie duurzame populaties van vietnamfazanten op te zetten in de bossen van Centraal-Vietnam die zichzelf kunnen onderhouden zonder verdere menselijke hulp. We doen dat op verschillende plekken, zodat er bij problemen in één regio nog twee veilige plekken zijn. Dat bereiken zou een gigantisch goede stap vooruit zijn,” zegt Jan. Tegelijk kan het project bijdragen aan de bescherming van andere bedreigde soorten in Vietnam, zoals de reuzenmuntjak en de zeldzame saola. “Dit gaat over meer dan één soort. We helpen een heel ecosysteem herstellen,” besluit Jan.
Met deze grootschalige samenwerking en de expertise van ZOO Antwerpen is de eerste stap gezet, zodat de vietnamfazant binnenkort opnieuw een vaste plek krijgt in de natuur van Vietnam.